Table of Contents
अष्टमः पाठः
सूक्तिस्तबकः
उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि न मनोरथैः ।
न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगाः ।।1।।
पुस्तके पठितः पाठः जीवने नैव साधितः।
किं भवेत् तेन पाठेन जीवने यो न सार्थकः ।।2।।
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः।
तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यं वचने का दरिद्रता ।।3।।
गच्छन् पिपीलको याति योजनानां शतान्यपि।
अगच्छन् वैनतेयोऽपि पदमेकं न गच्छति ।।4।।
काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिककाकयोः।
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः ।।5।।
शब्दार्थाः
उद्यमेन – परिश्रम से by hard work
मनोरथैः – मन की इच्छा से desire/only by desiring
सिंहः – शेर lion
मृगाः – हिरण/पशु deers/animals
दरिद्रता – दीनता/कृपणता poverty
प्रियवाक्यप्रदानेन – प्रिय वचन बोलने से by using sweet words
तुष्यन्ति – सन्तुष्ट/प्रसन्न होते हैं get satisfied
मानवाः – मनुष्य human beings
तस्मात् – इसलिये therefore
वक्तव्यम् – बोलना चाहिए should be spoken
वचने – बोलने में in speaking
साधितः – उपयोग किया used
भवेत् – होगा/होना चाहिए should be
सार्थकः – अर्थपूर्ण/प्रयोजन युक्त meaningful
काकः – कौआ crow
कृष्णः – काला black
पिकः – कोयल cuckoo
पिककाकयोः – कोयल और कौए में between cuckoo and crow
प्राप्ते – आने पर after getting
गच्छन् – जाता हुआ while going
पिपीलकः – नर चींटी ant (he)
याति – जाता है goes
योजनानाम् – 4 कोसों का a measure of distance
(लगभग 12 कि.मी.) equal to 12 kms.
शतानि – सौ hundreds
अगच्छन् – न चलते हुए without movement
वैनतेयः – गरुड़ garuda
अभ्यासः
1. सर्वान् श्लोकान् सस्वरं गायत।
2. श्लोकांशान् योजयत-
| क | ख |
| तस्मात् प्रियं हि वक्तव्यं | सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः। |
| गच्छन् पिपीलको याति | जीवने यो न सार्थकः। |
| प्रियवाक्यप्रदानेन | को भेदः पिककाकयोः। |
| किं भवेत् तेन पाठेन | योजनानां शतान्यपि। |
| काकः कृष्णः पिकः कृष्णः | वचने का दरिद्रता। |
3. प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
(क) सर्वे जन्तवः केन तुष्यन्ति?
(ख) पिककाकयोः भेदः कदा भवति?
(ग) कः गच्छन् योजनानां शतान्यपि याति?
(घ) अस्माभिः किं वक्तव्यम्?
4. उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’ अनुचितकथनानां समक्षं-‘न’ इति लिखत-
(क) काकः कृष्णः न भवति। 
(ख) अस्माभिः प्रियं वक्तव्यम्। 
(ग) वसन्तसमये पिककाकयोः भेदः भवति। 
(घ) वैनतेयः पशुः अस्ति। 
(ङ) वचने दरिद्रता न कर्त्तव्या। 
5. मञ्जूषातः समानार्थकानि पदानि चित्वा लिखत-
ग्रन्थे कोकिलः गरुडः परिश्रमेण कथने
वचने ..............
वैनतेयः ..............
पुस्तके ..............
उद्यमेन ..............
पिकः ..............
6. विलोमपदानि योजयत-
| क | ख |
| सार्थकः | आगच्छति |
| कृष्णः | श्वेतः |
| अनुक्तम् | सुप्तस्य |
| गच्छति | उक्तम् |
| जागृतस्य | निरर्थकः |