Table of Contents
पञ्चदशः पाठः
लालनगीतम्
उदिते सूर्ये धरणी विहसति ।
पक्षी कूजति कमलं विकसति ।।1।।
नदति मन्दिरे उच्चैर्ढक्का ।
सरितः सलिले सेलति नौका ।।2।।
पुष्पे पुष्पे नानारङ्गाः ।
तेषु डयन्ते चित्रपतङ्गाः ।।3।।
वृक्षे वृक्षे नूतनपत्रम् ।
विविधैर्वर्णैर्विभाति चित्रम् ।।4।।
धेनुः प्रातर्यच्छति दुग्धम् ।
शुद्धं स्वच्छं मधुरं स्निग्धम् ।।5।।
गहने विपिने व्याघ्रो गर्जति ।
उच्चैस्तत्र च सिंहः नर्दति ।।6।।
हरिणोऽयं खादति नवघासम् ।
सर्वत्र च पश्यति सविलासम् ।।7।।
उष्ट्रः तुङ्ग: मन्दं गच्छति ।
पृष्ठे प्रचुरं भारं निवहति ।।8।।
घोटकराजः क्षिप्रं धावति ।
धावनसमये किमपि न खादति ।।9।।
पश्यत भल्लुकमिमं करालम् ।
नृत्यति थथथै कुरु करतालम् ।।10।।
-सम्पदानन्दमिश्रः
अभ्यासः
1. गीतम् सस्वरं गायत।
2. एकपदेन उत्तरत-
(क) का विहसति?
(ख) किम् विकसति?
(ग) व्याघ्रः कुत्र गर्जति?
(घ) हरिणः किं खादति?
(ङ) मन्दं कः गच्छति?
3. रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क) सलिले नौका सेलति।
(ख) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते।
(ग) उष्ट्रः पृष्ठे भारं वहति।
(घ) धावनसमये अश्वः किमपि न खादति।
(ङ) सूर्ये उदिते धरणी विहसति।
4. मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत-
पृथिवी देवालये जले वने मृगः भयङ्करम्
धरणी ....................... विपिने .......................
करालम् ....................... हरिणः .......................
सलिले ....................... मन्दिरे .......................
5. विलोमपदानि मेलयत-
मन्दम् नूतनम्
नीचैः स्निग्धम्
कठोर: पर्याप्तम्
पुरातनम् उच्चैः
अपर्याप्तम् क्षिप्रम्
6. उचितकथनानां समक्षम् ‘आम्’ अनुचितकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत-
(क) धावनसमये अश्वः खादति। 
(ख) उष्ट्रः पृष्ठे भारं न वहति। 
(ग) सिंहः नीचैः क्रोशति। 
(घ) पुष्पेषु चित्रपतङ्गाः डयन्ते। 
(ङ) वने व्याघ्रः गर्जति। 
(च) हरिणः नवघासम् न खादति। 
7. अधोलिखितानि पदानि निर्देशानुसारं परिवर्तयत-
यथा- चित्रपतङ्गः (प्रथमा-बहुवचने) - चित्रपतङ्गाः
भल्लुकः (तृतीया-एकवचने) - ...................
उष्ट्रः (पञ्चमी-द्विवचने) - ...................
हरिणः (सप्तमी-बहुवचने) - ...................
व्याघ्रः (द्वितीया-एकवचने) - ...................
घोटकराजः (सम्बोधन-एकवचने) - ...................
8. चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषातः पदानि च प्रयुज्य वाक्यानि रचयत-
खगाः विकसन्ति कमलानि उदेति क्रीडन्ति
डयन्ते सूर्यः चित्रपतङ्गाः कूजन्ति बाला:
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................